Blog van Kayla Green, promovendus aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Niet alle jongeren hebben dezelfde startpositie in het onderwijs. Waar de één opgroeit in een thuisomgeving met steun vanuit ouders, mogelijkheden en middelen om jezelf te ontwikkelen, heeft de ander te maken met barrières in het onderwijssysteem en beperkte toegang tot extra educatieve middelen. Al jaren wordt er onderzoek gedaan naar kansenongelijkheid, met name in het onderwijs. Maar hoe kijken jongeren hier zelf tegen aan en waar denken zij dat mogelijke oplossingen liggen?
In mijn werk ontmoet ik geregeld jongeren die met verschillende tegenslagen te maken krijgen, waaronder ongelijkheid. Niet iedereen hoeft natuurlijk op dezelfde plek terecht te komen in het onderwijs of in de samenleving, en de uitkomsten mogen best verschillen tussen jongeren. Maar het is wel belangrijk dat iedereen kansen krijgt om te benutten. In mijn onderzoek betekent het hebben van gelijke kansen dat iedereen met dezelfde inzet, talenten en motivatie in principe op dezelfde plek terecht zou moeten kunnen komen, maar helaas is dat nog lang niet altijd het geval. Zo blijkt dat het gezin waarin je geboren bent en opgroeit een grote rol speelt in je ontwikkeling, bijvoorbeeld of je thuis een rustige kamer hebt waarin je kunt werken. En dat kan ervoor zorgen dat de talenten die je wel in huis hebt soms niet tot bloei kunnen komen.
Kansenongelijkheid in het onderwijssysteem
Maar dat is zeker niet het enige! Naast de gezinssituatie speelt ook het onderwijssysteem en vooroordelen een belangrijke rol in de kansen die jongeren krijgen. Denk bijvoorbeeld aan hoe wij als maatschappij verschillende opleidingsachtergronden (theoretisch vs. praktisch opgeleid) waarderen. In mijn onderzoek in het SYNC lab ontdekte ik dat ruim 1 op de 6 jongeren aan dat ze ervaren dat hun bijdrage tijdens de les of groepsdiscussies niet gewaardeerd wordt vanwege hun opleidingsachtergrond. In vergelijking met (v)wo geschoolde jongeren hadden (v)mbo geschoolde jongeren dit gevoel meer. Ook gaf ruim 1 op de 6 jongeren aan het gevoel heeft dat vanwege hun afkomst ze niet als pluspunt gezien worden tijdens de les of groepsdiscussies Met andere woorden, een deel van de jongeren krijgt te maken met kansenongelijkheid doordat anderen hen anders behandelen vanwege hun identiteit.
In mijn onderzoek richt ik mij op de gevolgen van kansenongelijkheid niet alleen voor schoolprestaties, maar ook voor je algemene welzijn. Kansenongelijkheid gaat je op de lange termijn onder je huid zitten. Uit hersenonderzoek blijkt dat connecties tussen de hersenschors en dieperliggende hersenkernen, zoals het striatum, beïnvloed worden door kansenongelijkheid. Deze connecties zijn belangrijk voor de sociaal-emotionele ontwikkeling, zoals het leren op basis van feedback uit je omgeving. Verder laat gedragsonderzoek zien dat jongeren die te maken hebben met financiële zorgen, discriminatie en racisme meer kans hebben op mentale gezondheidsproblemen.
Wat doet kansenongelijkheid met jongeren?
In mijn onderzoek heb ik aan jongeren zelf gevraagd wat kansenongelijkheid met hen doet. Dit doe ik samen met het YoungXperts team, een groep onderzoekers die wil weten wat jongeren zelf vinden van de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek en welke acties zij nodig vinden vanuit zichtzelf, de mensen om hen heen en de grotere systemen zoals de overheid. Uit de persoonlijke verhalen komen voorbeelden naar voren zoals stagediscriminatie, onderadvisering, of het niet kunnen deelnemen aan naschoolse activiteiten zoals sport of bezoeken aan musea. Jongeren geven aan dat dergelijke ervaringen verschillende emoties en gedachtes met zich meebrengen, zoals eenzaamheid, onbegrip en schaamte, en soms ook geen steun voelen vanuit hun omgeving. Ook gevoelens als onrecht, oneerlijkheid en ‘altijd alles maar alleen moeten doen’ kwamen naar voren tijdens de gesprekken.
Tegelijkertijd kwamen jongeren ook met heel goede suggesties, sommige gericht op de lange termijn andere waar we morgen al mee aan de slag kunnen. Een groot deel van de jongeren gaf aan dat oplossingen niet alleen in het individu gezocht moeten worden, maar juist ook gericht moeten zijn op structurele veranderingen in systemen. Een van de oplossingen die genoemd werd is de invoering van de bredere brugklas. Het uitstellen van de keuze tussen verschillende opleidingsvormen kan jongeren de ruimte geven om te ontdekken waar zij goed in zijn en waar hun talenten liggen. Een ander voorbeeld van een oplossing is het hebben van een persoon (zoals een mentor) die je motiveert en je stimuleert om over je doelen na te denken. Deze persoon kan je meteen ook introduceren aan een sociaal netwerk dat kan helpen om doelen te bereiken. Veel docenten vervullen al een dergelijke rol en fungeren ook als rolmodel voor hun studenten. Jongeren ervaren dit als positief en prettig.
Tegelijkertijd waren er ook andere geluiden. Sommige jongeren gaven aan dat zij vinden dat je de situatie het beste kan accepteren, zodat je weer door kan gaan. Dat je vooral zelf hard moet werken om hetzelfde te bereiken als iemand anders. Zo werd er uitgelegd dat jongeren vooral ook hun eigen krachten en talenten moeten benutten, om aan hun eigen toekomst te werken, in plaats van te wachten op structurele veranderingen. Waar de één kansen ziet voor veranderingen, is de ander juist van mening dat de huidige situatie van kansenongelijkheid in het onderwijs niet snel zal veranderen en dat eenieder dat maar beter kan accepteren. Deze twee manieren van omgaan met kansenongelijkheid kunnen parallel naast elkaar lopen.
Samen zorgen voor bewustwording
Wat kunnen we hieruit concluderen? Kansenongelijkheid is nadelig voor jongeren zelf en voor het systeem om jongeren heen, maar zien we dat jongeren veerkrachtig zijn en verschillende manieren hebben om met kansenongelijkheid om te gaan en creatieve oplossingen hebben. Dit heeft mij weer geïnspireerd om mijn onderzoek altijd uit te voeren met ruimte voor het perspectief van jongeren zelf. Kansenongelijkheid is een complex probleem, daarom zal uiteindelijk een combinatie van oplossingen nodig zijn. Door met elkaar, dus ook samen met jongeren, erover te praten creëren we niet alleen bewustwording, maar kunnen we ook gezamenlijk werken aan een betere toekomst voor onze jongeren, in mijn onderzoek, in de klas, en of alle plekken waar mensen met jongeren te maken hebben.
Op 27 februari jl. hebben Kayla Green, Yara Toenders, Eveline Crone en collega’s het Manifest Jongerenperspectief op Kansenongelijkheid in het Onderwijs op Albeda MBO gepresenteerd.
Meer informatie:
Eveline Crone is hoogleraar Breinontwikkeling in de Maatschappij aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zij werkt sinds 2023 intensief samen met Albeda, een regionaal opleidingsinstituut voor middelbaar beroepsonderwijs (mbo) en volwasseneducatie. Samen met Kayla Green, een jonge onderzoeker uit haar team, schrijven zij om en om blogs voor Albeda over wat hen bezighoudt. Voor meer informatie over deze strategische samenwerking kunt u contact opnemen met: Rateb Abawi, Strategisch adviseur & woordvoerder cvb Albeda, [email protected], 06 38 55 76 79.